Παρουσιάση βιβλίου Πέντε Κουβανών για τη ζωή τους στις φυλακές των ΗΠΑ (ομιλία Γ. Τσαλαβούτα εκ μέρους ΠΣ "Χοσέ Μαρτί")

Καλησπέρα σας.

Βρισκόμαστε εδώ απόψε για την παρουσίαση του βιβλίου με τίτλο ΟΙ ΠΕΝΤΕ ΚΟΥΒΑΝΟΙ μιλούν για τη ζωή τους μέσα στην εργατική των ΗΠΑ και υπότιτλο Οι φτωχοί είναι που υφίστανται την αγριότητα του συστήματος «δικαιοσύνης» των ΗΠΑ, από τις εκδόσεις Διεθνές Βήμα σε συνεργασία με τον Πολιτιστικό Σύλλογο Χοσέ Μαρτί.

Πριν προχωρήσω  στο περιεχόμενο του βιβλίου, επιτρέψτε μου να κάνω μια σύντομη αναφορά στην προηγούμενες εκδόσεις για τους Πέντε Κουβανούς. Υπάρχει καταρχήν το βιβλίο Οι Πέντε Κουβανοί Αγωνιστές στις Φυλακές των ΗΠΑ, εκδόσεις Διεθνές Βήμα (2012), μια συλλογή κειμένων που περιγράφουν την υπόθεση τους, βιογραφικά στοιχεία καθώς και αποσπάσματα από κείμενα τους γραμμένα μέσα στις φυλακές. Επίσης υπάρχουν σε ισπανικά και αγγλικά από τις εκδόσεις Pathfinder τα βιβλία Voces desde la Carcel (Φωνές από τη Φυλακή), με κείμενα των Πέντε αλλά και συγκρατουμένων τους γι’ αυτούς, καθώς και τα δύο βιβλία με τις  ακουαρέλες που ζωγράφισε ο Αντόνιο Γκερέρο στη φυλακή: Yo me muero como viví (Θα πεθάνω όπως έχω ζήσει) και Absueltos por la Solidaridad (Δικαιωμένοι από την Αλληλεγγύη).

Θα ξεκινήσω από το εξώφυλλο. Μπορείτε να δείτε ένα χάρτη των Ηνωμένων Πολιτειών, χωρισμένο σε πέντε περιοχές. Αμέσως μετά τη δίκη, το Δεκέμβρη του 2001, οι Πέντε τοποθετήθηκαν σε πέντε διαφορετικές και απομακρυσμένες μεταξύ τους φυλακές, ώστε να μην έχουν καμία δυνατότητα να επικοινωνήσουν ο ένας με τον άλλο, κατά παράβαση του δικαιώματος αλλά και της συνήθους πρακτικής διεθνώς οι πολιτικοί κρατούμενοι να εκτίουν την ποινή τους στην ίδια φυλακή και συχνά και στα ίδια κελιά ή έστω στην ίδια πτέρυγα. Ήταν μια μόνο –από τις πολλές– μορφές τιμωρίας που υπέστησαν οι πέντε αυτοί άνθρωποι.

Πρόκειται για το έργο με τίτλο Πέντε Απομακρυσμένες Φυλακές, που περιλαμβάνεται στη συλλογή με τις 16 ακουαρέλες της συλλογής Δικαιωμένοι από την Αλληλεγγύη που ζωγράφισε ο Αντόνιο Γκερέρο το 2014, για την τελευταία επέτειο αιχμαλωσίας πριν την απελευθέρωση, και το οποίο επελέγη για εξώφυλλο τόσο της ισπανικής και αγγλικής όσο και της ελληνικής έκδοσης του βιβλίου που παρουσιάζουμε σήμερα. Έτσι περιγράφει το έργο του ο ίδιος ο καλλιτέχνης:

ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΕΡΕΡΟ: Επέλεξαν πέντε απομακρυσμένα σημεία για να εκτίσουμε τις άδικες ποινές μας: Ο Χεράρδο στην Καλιφόρνια. Ο Ραμόν στο Τέξας. Ο Ρενέ στην Πενσυνβάνια. Ο Φερνάντο στο Ουισκόνσιν. Εγώ στο Κολοράντο.[…] Παρ’ όλα αυτά, τίποτα δεν μπόρεσε να αποτρέψει εμάς τους Πέντε από να δράσουμε ως ένας άνθρωπος και να διανύσουμε, μαζί με τον λαό μας και τους υποστηρικτές μας απ’ όλο τον κόσμο, τον μακρύ δρόμο για την ελευθερία.

Σαν δομή το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου καταλαμβάνει μια εκτενής συνέντευξη,  που χωρίζεται σε πέντε μέρη, την οποία έδωσαν τον Αύγουστο του 2015 οι τέσσερις από τους πέντε (ο Χεράρδο, ο Ραμόν, ο Αντόνιο και ο Φερνάντο) στη Μέρι-Άλις Γουότερς των εκδόσεων Pathfinder, και συμπληρώθηκε το Δεκέμβρη της ίδιας χρονιάς με την παρουσία και του Ρενέ. Περιλαμβάνεται ακόμα η εισαγωγή της Μερι-Άλις Γουότερς, η ομιλία του Χεράρδο στην τελετή απονομής των μεταλλίων του Ήρωα της Δημοκρατίας της Κούβας στους Πέντε, ένα κείμενο του Φιντέλ Κάστρο μετά την επίσκεψη των Πέντε στο σπίτι του (τέλη Φλεβάρη 2015), μια συνέντευξη του Χεράρδο στον ενημερωτικό ιστότοπο Cubadebate (Ιούλιος 2015), και αποσπάσματα από τις τοποθετήσεις και τις απαντήσεις σε ερωτήσεις που έγιναν στον Αντόνιο, τον Ρενέ και τον Φερνάντο σε εκδήλωση που έγινε στο CUJAE (Πολυτεχνείο της Αβάνας) τον Φλεβάρη του 2015.

Για τους Χεράρδο Ερνάντες, Ραμόν Λαμπανίνο, Αντόνιο Γκερέρο, Φερνάντο Γκονσάλες και Ρενέ Γκονσάλες, τους Πέντε Κουβανούς αγωνιστές που στην Κούβα είναι γνωστοί ως Πέντε Ήρωες, πιστεύω ότι οι περισσότεροι –αν όχι όλοι– γνωρίζετε. Πρόκειται για πέντε ξεχωριστούς ανθρώπους, επιστήμονες και επαναστάτες, οι οποίοι στις αρχές της δεκαετίας του ‘90 πέρασαν στη Νότια Φλόριντα για να φέρουν σε πέρας μια ιδιαίτερα δύσκολη και επικίνδυνη αποστολή.

Ήταν τότε τα πολύ δύσκολα χρόνια της λεγόμενης Ειδικής Περιόδου σε καιρό ειρήνης, όταν το κουβανικό κράτος προσπαθούσε να αντιμετωπίσει τις τεράστιες οικονομικές συνέπειες και ελλείψεις που προκάλεσε η διακοπή του εμπορίου με το καταρρέον σοσιαλιστικό μπλοκ, διαφοροποιώντας την οικονομία του και δίνοντας έμφαση σε οικονομικές δραστηριότητες όπως ο τουρισμός.  Εκτός αυτής της δυσμενούς συγκυρίας, η Κούβα είχε να αντιμετωπίσει δύο ακόμα ζημιογόνους εξωγενείς παράγοντες: την ενίσχυση του απάνθρωπου και εγκληματικού οικονομικού, εμπορικού και χρηματοπιστωτικού αποκλεισμού από τις ΗΠΑ (νόμοι Torriceli και Helms-Burton), αλλά και την αύξηση των τρομοκρατικών επιθέσεων στο έδαφός της.

Ως προς αυτό το τελευταίο αξίζει να σημειωθεί κάτι που δεν είναι πολύ γνωστό, ότι από το 1959 η Κούβα έχει πληρώσει βαρύ φόρο αίματος από τρομοκρατικές ενέργειες, οι περισσότερες υποκινούμενες και χρηματοδοτούμενες από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Πιο συγκεκριμένα, το Νησί έχει θρηνήσει πάνω από 5500 θύματα (νεκρούς και ακρωτηριασμένους). Στη μεγάλη πλειοψηφία τους Κουβανούς πολίτες, αλλά σκοτώθηκαν και αλλοδαποί εργαζόμενοι και τουρίστες, με πιο γνωστή περίπτωση του Ιταλού Φάμπιο Ντι Τσέλμο που σκοτώθηκε το 1997 μετά από βομβιστική επίθεση στο ξενοδοχείο Κοπακαμπάνα της Αβάνας.

Ο Χεράρδο, ο Ραμόν, ο Αντόνιο, ο Φερνάντο και ο Ρενέ εστάλησαν λοιπόν στις Ηνωμένες Πολιτείες με αποστολή να διεισδύσουν, να συγκεντρώσουν πληροφορίες και να βοηθήσουν στην αποτροπή τρομοκρατικών ενεργειών από αντικαθεστωτικές ομάδες Κουβανών εξόριστων με έδρα τη Ν. Φλόριντα. Οι τρομοκρατικές αυτές επιθέσεις όπως ανέφερα είχαν νέα έξαρση από το 1990 και μετά, με προφανές στόχο να πλήξουν τον τουρισμό του Νησιού, τη μοναδική αξιόπιστη πηγή εσόδων που είχε απομείνει.

Οι πέντε αυτοί άνδρες δεν ήταν οι μόνοι που ανέλαβαν να φέρουν σε πέρας μια τόσο δύσκολη αποστολή, υπήρχαν και αρκετοί άλλοι. Ειδικότερα στην επιχείρηση του FBI της 12^ης Σεπτέμβρη 1998 στο Μαϊάμι συνελήφθησαν συνολικά 10 άνδρες. Οι 5 από αυτούς συνεργάστηκαν με τις αρχές και «χάθηκαν από την ιστορία», όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά στο βιβλίο. Οι 5 που τελικά έμειναν – και δικαίως!- στην ιστορία δεν παραδέχτηκαν ενοχή στις στημένες κατηγορίες και οδηγήθηκαν σε δίκη. Και δεν παραδέχτηκαν γιατί όπως εξηγεί πολύ εύστοχα ο ίδιος ο Φιντέλ:

ΦΙΝΤΕΛ ΚΑΣΤΡΟ: «Οι Πέντε ήρωες που αγωνίστηκαν ενάντια στην τρομοκρατία ποτέ δεν έβλαψαν τις Ηνωμένες Πολιτείες. Εργάστηκαν ώστε να προλάβουν και να αποτρέψουν τρομοκρατικές ενέργειες ενάντια στον λαό μας, οργανωμένες από τις υπηρεσίες πληροφοριών των ΗΠΑ που είναι πασίγνωστες σε ολόκληρο τον κόσμο».

Η δίκη έγινε μετά σχεδόν 2 χρόνια προφυλάκισης των πέντε κατηγορούμενων στο Ομοσπονδιακό Κέντρο Κράτησης του Μαϊάμι, το μεγαλύτερο διάστημα από αυτό (17 μήνες) σε αυστηρή απομόνωση και σχεδόν χωρίς να μπορεί να δει ο καθένας από τους πέντε τους συντρόφους του ή τους δικηγόρους του, κατά παραβίαση των «προνομίων» που δικαιούνται οι πολιτικοί κρατούμενοι σύμφωνα με τις διεθνείς συνθήκες και τη νομοθεσία. Αυτό το 17μηνο, υπήρξε και η δυσκολότερη περίοδος από τα 16 συνολικά χρόνια που πέρασαν σε διάφορες φυλακές. Περιγράφει ο χαρακτηριστικά ο Ρενέ:

ΡΕΝΕ ΓΚΟΝΖΑΛΕΣ: Κρατώντας μας στον «λάκκο» (στην απομόνωση) για δεκαεπτά μήνες στο Μαϊάμι μετά τη σύλληψή μας, έδωσαν στην εισαγγελία ένα μεγάλο πλεονέκτημα στη δίκη. Επινόησαν μια διεστραμμένη κατάσταση: Έβαλαν εμάς σε έναν «λάκκο» στο κέντρο κράτησης, ενώ κρατούσαν το υλικό της δικογραφίας σε ένα άλλο δωματιάκι –στην απέναντι πλευρά του δρόμου–, το οποίο αρχίσαμε να αποκαλούμε «δεύτερο λάκκο».

Η δίκη διήρκεσε άλλους 7 μήνες (Νοέμβρης 2000 – Ιούνης 2001), σε πολύ δύσκολες συνθήκες και με παραβίαση των δικαιωμάτων που δικαιούται κάθε κατηγορούμενος για «δίκαιη δίκη» σύμφωνα με τη νομοθεσία των Ηνωμένων Πολιτειών. Στους παράγοντες μη δίκαιης μεταχείρισης θα απαριθμήσω επιγραμματικά τον ελάχιστο χρόνο που είχαν να συζητήσουν με τους δικηγόρους τους, την απόκρυψη στοιχείων που χρησιμοποιήθηκαν στη δίκη, την απόρριψη του αιτήματος να γίνει η δίκη σε άλλη πολιτεία (ή έστω κομητεία), με δεδομένο ότι το Μαϊάμι είναι το προπύργιο των αντικαθεστωτικών κουβανών από την εποχή της μαζικής άφιξης των οπαδών του Μπατίστα, τη μεροληπτική επιλογή ενόρκων, καθώς και περιπτώσεις χρηματισμού δημοσιογράφων, με προφανή στόχο να δημιουργηθεί αρνητικό κλίμα κατά των πέντε κατηγορούμενων. Σε όλα αυτά θα πρέπει να προσθέσουμε και την ατυχία να αναγνωστούν οι ποινές το Δεκέμβρη του 2001, δηλαδή λίγο μετά τα γεγονότα της 11ης Σεπτέμβρη με ό,τι αυτό συνεπαγόταν.

Η –αναμενόμενη– έκβαση ήταν να καταδικαστούν οι Πέντε  σε δρακόντειες ποινές για ανυπόστατες κατά τεκμήριο κατηγορίες: οι τρεις από τους πέντε σε ισόβια δεσμά και οι άλλοι δύο σε πολυετείς ποινές φυλάκισης. Μετά από έφεση τελικά η ποινή των ισοβίων παρέμεινε μόνο για τον Χεράρδο, ο οποίος εκτός των κατηγοριών για κατασκοπία, απειλή της εθνικής ασφάλειας των ΗΠΑ κλπ, που βάρυναν και τους συντρόφους του, κατηγορήθηκε επιπλέον, ως επικεφαλής της ομάδας, για συνωμοσία για διάπραξη φόνου, εξαιτίας της κατάρριψης ενός μικρού αεροσκάφους της αντικαθεστωτικής οργάνωσης Brothers to the Rescue όταν παραβίασε τον εναέριο χώρο της Κούβας το Φλεβάρη του 1996, δήθεν χάρη στις πληροφορίες που έδωσε στις αρχές της Κούβας ο Χεράρδο.

Από το σημείο αυτό ουσιαστικά ξεκινά η ιστορία και η εμπειρία των Πέντε στο σωφρονιστικό σύστημα των ΗΠΑ, την οποία περιγράφουν στο βιβλίο που παρουσιάζουμε. Και οι Πέντε συμφωνούν ότι από τη στιγμή που έκλεισαν πίσω τους οι πόρτες των φυλακών, είχαν αντιμετώπιση όπως κάθε κρατούμενος – ούτε καλύτερη ούτε χειρότερη – και δεν είχαν ιδιαίτερα προβλήματα ούτε με συγκρατούμενους τους ούτε με σωφρονιστικούς υπαλλήλους.

Σε αυτό βοήθησε πολύ ότι πέρασαν από δίκη και δεν συνεργάστηκαν με τις αρχές. Αυτό τους έδινε «κύρος» στα μάτια των συγκρατουμένων τους, σύμφωνα με τους άγραφους νόμους της φυλακής. Λέει χαρακτηριστικά ο Ρενέ: «Οι συγκρατούμενοί μας γνώριζαν ότι εμείς δεν επρόκειτο να τους καρφώσουμε, έτσι μας είχαν εμπιστοσύνη». Και αλλού: «Κερδίσαμε τον σεβασμό, και των Κουβανών μεταξύ άλλων, ακόμη και των σωφρονιστικών υπαλλήλων, γιατί σεβόμασταν τους υπόλοιπους».

Φυσικά, μόνο αυτό δεν ήταν αρκετό. Οι Πέντε έδειξαν με τη στάση και το παράδειγμά τους ότι είναι έντιμοι και αξιοπρεπείς άνθρωποι. Προσπαθούσαν να έχουν με όλους φιλικές σχέσεις -κάτι όχι πάντα εύκολο-, έμειναν μακριά από συμμορίες και κακές συνήθειες, βοηθούσαν φυλακισμένους χωρίς γραμματικές γνώσεις συμπληρώνοντας τους αιτήσεις ή κάνοντας δωρεάν μαθήματα, βοήθησαν ακόμα και κάποιους συμπατριώτες τους να επανασυνδεθούν με τις οικογένειες τους στην Κούβα.

Αυτό δεν ήταν μονομερές. Παρά τις σκληρές συνθήκες κράτησης και τις εθνικές, φυλετικές, θρησκευτικές και πολιτιστικές διαφορές μεταξύ των κρατουμένων, λάμπουν απτά και πολλές φορές συγκινητικά παραδείγματα αλληλοβοήθειας και υποστήριξης. Οι Πέντε παραδέχονται πώς  «Η αλληλεγγύη ήταν αμοιβαία. Εμείς προσφέραμε βοήθεια και δεχθήκαμε βοήθεια».

Αναφέρεται σε αρκετά σημεία η ιδιαίτερα εγκάρδια σχέση τους με την πλειοψηφία των Αφροαμερικανών κρατούμενων, ιδιαίτερα όταν μάθαιναν ότι οι τρεις από τους Πέντε (ο Χεράρδο, ο Φερνάντο και ο Ρενέ), είχαν πολεμήσει στην Αγκόλα υπέρ της ανεξαρτησίας της αφρικανικής χώρας, την οποία απειλούσαν επί 15 και πλέον χρόνια μισθοφορικοί στρατοί καθώς και ο πανίσχυρος στρατός του απαρτχάιντ της Νότιας Αφρικής. Κάτι που για ευνόητους λόγους δεν είναι πολύ γνωστό στις ΗΠΑ:

ΡΑΜΟΝ: Η πλειοψηφία των μαύρων αμερικανών στον πληθυσμό της φυλακής δεν ήξερε ότι εθελοντές κουβανοί βρίσκονταν στην Αγκόλα για 16 χρόνια, υπερασπίζοντας την κυριαρχία της κατά της Νότιας Αφρικής. Το σύστημα παραπληροφόρησης των Ηνωμένων Πολιτειών σε σβήνει από την ιστορία.

Οι Πέντε πέτυχαν να έχουν, αν όχι πάντα φιλικές, τουλάχιστο πολιτισμένες σχέσεις ακόμα και με ανθρώπους με τους οποίους διαφωνούσαν, όπως Κουβανούς που είχαν φύγει από το Νησί για πολιτικούς ή οικονομικούς λόγους. Πολύ χαρακτηριστικό το παρακάτω απόσπασμα του Χεράρδο:

ΧΕΡΑΡΔΟ ΕΡΝΑΝΤΕΣ: Σχεδόν όλοι σου έλεγαν: «Εγώ σέβομαι αυτό που έκανες εσύ. Είτε μου αρέσει το σύστημα στην Κούβα είτε δεν μου αρέσει, έχω οικογένεια εκεί. Όταν κάποιος βάζει μια βόμβα, δεν ρωτά αν αυτός που πεθαίνει είναι κομμουνιστής ή δεν είναι κομμουνιστής, κι εγώ δεν θέλω να συμβεί κάτι στη μητέρα μου ή στη γιαγιά μου. Με άλλα λόγια, πρέπει να σεβαστώ αυτό που κάνατε εσείς».

Όχι απλά συντροφική αλλά αδελφική, ήταν η σχέση με τους πορτορικάνους πολιτικούς κρατούμενους Κάρλος Αλμπέρτο Τόρρες –απελευθερώθηκε το 2010 μετά από 30 χρόνια φυλακή–  και Όσκαρ Λόπες Ριβέρα, οποίος βρισκόταν στη φυλακή από το 1981 για τη δράση του υπέρ του αγώνα ανεξαρτησίας του Πουέρτο Ρίκο και απελευθερώθηκε πριν λίγες μέρες. Στον Όσκαρ Λόπες θα αναφερθεί στη συνέχεια και ο Μπάμπης. Ο Φερνάντο είχε την τύχη να γνωρίσει και τους δύο αγωνιστές στη φυλακή, με τον Όσκαρ μάλιστα μοιράστηκαν και το ίδιο κελί για αρκετό διάστημα.

Τα παραπάνω όμως δεν αναιρούν την μεγάλη εικόνα, σύμφωνα με την οποία το σωφρονιστικό σύστημα των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής είναι άδικο και απάνθρωπο, «μια τεράστια μηχανή που αλέθει ανθρώπους» όπως λέει χαρακτηριστικά ο Ραμόν, και σε άλλο σημείο «στις Ηνωμένες Πολιτείες η φυλάκιση είναι ένας τρόπος αποκτήνωσης του ανθρώπινου όντος». Και προσθέτει ο Ρενέ: «Οι δεσμοφύλακες θέλουν να σε καταστρέψουν. Θέλουν να σου σπάσουν τη σωματική, ηθική και πνευματική ακεραιότητα.»

Στις ΗΠΑ οι ποινές έχουν τιμωρητικό χαρακτήρα, όχι μόνο για τους φυλακισμένους αλλά και για τις οικογένειες τους. Δεν είναι τυχαίο ότι «στις ομοσπονδιακές φυλακές και σχεδόν σε όλες τις πενήντα πολιτείες (εκτός από τέσσερις) κάτι τόσο στοιχειώδες όπως οι συζυγικές επισκέψεις δεν επιτρέπεται». Ακόμα και τα επισκεπτήρια των συγγενών προσώπων γίνονται με τέτοιο τρόπο –λαμβάνοντας υπόψη τις μεγάλες αποστάσεις και την οικονομική ανέχεια της πλειοψηφίας των οικογενειών των εγκλείστων– ώστε «οι περισσότεροι άνθρωποι στις ομοσπονδιακές φυλακές χάνουν επαφή με τις οικογένειές τους μέσα σε λίγους μήνες».

Όσο για τις δυνατότητες επανένταξης στην κοινωνία, είναι πρακτικά ανύπαρκτες. Έτσι, συνηθέστατο είναι το φαινόμενο κάποιοι να μπαίνουν φυλακή για μικρά παραπτώματα και να ανεβαίνουν στην «ιεραρχία» του εγκλήματος μετά από την «προϋπηρεσία» τους στις φυλακές.

Σε αυτό συμβάλει και η σκόπιμη ανοχή προς τη διακίνηση ναρκωτικών και τις συμμορίες εντός των φυλακών, από τις διοικήσεις.

Αντίθετα, στην Κούβα μπορεί οι φυλακές να έχουν υλικοτεχνικές ελλείψεις, αλλά το προσωπικό τους ενδιαφέρεται για την ανθρώπινη μεταχείριση και επανένταξη των κρατουμένων, και αυτό το ομολογούν πολλοί άνθρωποι που έκαναν ποινή φυλάκισης και στην Κούβα και στις ΗΠΑ.

Μια ενδιαφέρουσα παράμετρος που εξηγεί τη λογική αυτού του συστήματος είναι η οικονομική. 

Περιγράφει χαρακτηριστικά ο Ραμόν για την εργασία στην φυλακή:

Οι φυλακισμένοι πληρώνονται από 0,23 μέχρι 1,15 δολάρια την ώρα [όταν το κατώτερο ωρομίσθιο είναι € 7,25 την ώρα]. Είναι μια καταπληκτική μπίζνα για την κυβέρνηση. Φτηνή εργατική δύναμη κλειδωμένη στη φυλακή, χωρίς δικαίωμα συνδικαλισμού, χωρίς μέτρα υγιεινής και ασφάλειας. Τίποτα απ’ αυτά.

Το αποτέλεσμα είναι οι ΗΠΑ να έχουν το υψηλότερο ποσοστό (22%), αλλά και το μεγαλύτερο αριθμό φυλακισμένων στον κόσμο (περισσότερους και από την Κίνα σε απόλυτα νούμερα): περίπου 7 εκατομμύρια άνδρες και γυναίκες, αν συνυπολογίσουμε και αυτούς που παραμένουν υπό κάποιο είδος δικαστικής επίβλεψης, με περιοριστικούς όρους ή αναστολή. Επίσης είναι αξιοσημείωτο ότι 6.000.000 του σημερινού ενήλικου πληθυσμού των ΗΠΑ έχουν υπάρξει φυλακισμένοι (5% των ενήλικων ανδρών και 17% των ενήλικων Αφροαμερικανών ανδρών).

Έχει ενδιαφέρον να εξετάσουμε περισσότερο την ανθρωπογεωγραφία του πληθυσμού των φυλακών στις ΗΠΑ, και κατ’ επέκταση του πληθυσμού που έχει σχέση με το δικαστικό σύστημα των ΗΠΑ. Δεν είναι τυχαίο που το 40% των φυλακισμένων είναι Αφροαμερικανοί και το 20% Ισπανόφωνοι. Η διαφοροποίηση αυτή εκτός από φυλετική είναι και ταξική, αφού τόσο οι Μαύροι όσο και οι Ισπανόφωνοι είναι πιθανότερο να είναι άνεργοι κα να οδηγηθούν στο έγκλημα από ανέχεια. Επίσης είναι ευκολότερο να καταδικαστούν σε σχέση με τους λευκούς.

Σε αυτό το σημείο, χρήζει ιδιαίτερης μνείας το άδικο και ολοκληρωτικό σύστημα «απονομής» δικαιοσύνης των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, που πέφτει σαν πέλεκυς πάνω στην εργατική τάξη αυτής της χώρας.

Η φιλοσοφία του συστήματος σε γενικές γραμμές είναι ως εξής. Συλλαμβάνεται κάποιος και κατηγορείται για σωρεία αδικημάτων –τα οποία μπορεί και να μην διέπραξε– με αποτέλεσμα να απειλείται με μια δρακόντεια ποινή φυλάκισης. Έτσι ο κατηγορούμενος –συνηθέστερα μαύρος ή ισπανόφωνος άνδρας χαμηλής μόρφωσης και άνεργος– εκβιάζεται να δηλώσει ένοχος ώστε να μειωθεί η ποινή του σε «ανεκτά» επίπεδα. Αυτό συμβαίνει στο τρομακτικό 95% των περιπτώσεων! 

Σε αυτό το σύστημα, που λέγεται plea bargain, συμμετέχει τόσο ο εισαγγελέας όσο ο δικαστής και ο συνήγορος υπεράσπισης, που συνήθως διορίζεται από το κράτος όταν ο κατηγορούμενος δεν έχει τα οικονομικά μέσα να προσλάβει έναν έμπειρο δικηγόρο που θα του εγγυηθεί μια σωστή υπεράσπιση.

Σαν να μην έφταναν τα παραπάνω, «Σε πολλές περιπτώσεις ο κατηγορούμενος είναι ήδη θύμα μιας ισοπεδωτικής  μιντιακής προβολής σε βάρος του». Η κατάληξη είναι οι λίγοι που παρόλα αυτά τολμούν να πάνε σε δίκη (5%), καταδικάζονται σε ποσοστό 85% και σε ποινές τριπλάσιες κατά μέσο όρο σε σχέση με όσους κλείνουν εξωδικαστική συμφωνία!

Ως προς τις ποινές, άνω του 10% του πληθυσμού στις φυλακές των ΗΠΑ εκτίει ισόβια δεσμά, ένα ποσοστό που εκτοξεύεται στις φυλακές υψίστης ασφαλείας και που έχει αυξητική τάση τις τελευταίες δεκαετίες.

Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει σχετικά με την θανατική ποινή στις ΗΠΑ, η οποία, όπως σχολιάζει η Μέρι-Άλις Γουότερς «εξακολουθεί να χρησιμοποιείται ως όπλο τρομοκράτησης του εργαζόμενου λαού». Περίπου 900 άνθρωποι έχουν εκτελεστεί από το 1998 και άλλοι 3.000 περιμένουν να εκτελεστούν στην «πτέρυγα των μελλοθανάτων». (με στοιχεία του 2015).

Αντίθετα, στην Κούβα ισόβια δεσμά εκτίει μόνο περιορισμένος αριθμός κρατουμένων που έχουν καταδικαστεί για ιδιαίτερα ειδεχθή αδικήματα, ενώ η θανατική ποινή έχει να εκτελεστεί από το 2003. Όπως εξηγούν τόσο ο Φιντέλ όσο και ο Ραούλ σε αποσπάσματα που περιέχονται στο βιβλίο, έχουν ταχθεί και οι δύο υπέρ της κατάργησής της, ωστόσο για την ώρα η εσχάτη των ποινών παραμένει στο νομικό οπλοστάσιο ως μέσο αποτροπής πολύνεκρων τρομοκρατικών ενεργειών, που όπως προαναφέρθηκε ήταν συχνές ιδιαίτερα κατά τη δεκαετία του ‘90 στην Κούβα.

Για να επιστρέψουμε στις βορειοαμερικανικές φυλακές, άλλο ένα «σωφρονιστικό εργαλείο» που χρησιμοποιείται κατά κόρον είναι η γενικευμένη χρήση της απομόνωσης, με κρατούμενους σε ομοσπονδιακές φυλακές να είναι ακόμα και χρόνια σε απομόνωση. Και οι Πέντε άλλωστε είχαν την «τύχη» να περάσουν 17 μήνες στο «λάκκο» στο Ομοσπονδιακό Κέντρο Κράτησης του Μαϊάμι ως υπόδικοι, και μικρότερα διαστήματα σε άλλες φυλακές.

Μέσα σε τόσο ζοφερό περιβάλλον, ο Χεράρδο, ο Ραμόν, ο Αντόνιο, ο Φερνάντο και ο Ρενέ φροντίζουν να διαβάζουν όσο μπορούν περισσότερο, να γυμνάζονται, να παίζουν πνευματικά παιχνίδια, να γράφουν και να ζωγραφίζουν. Ο στόχος ήταν να βγουν κάποτε σε καλύτερη φυσική και πνευματική κατάσταση από αυτή που είχαν όταν μπήκαν, όπως λέει ο Ρενέ:

ΡΕΝΕ ΓΚΟΝΖΑΛΕΣ: Η φυλακή ήταν μια διαδικασία μαθητείας για εμάς. Βάλαμε στόχο να βγούμε πιο δυνατοί απ’ ό,τι μπήκαμε.

Εκτός από την αλληλεγγύη μέσα στη φυλακή, οι Πέντε Κουβανοί δεν παραλείπουν να αναφερθούν και στην αλληλεγγύη έξω από τη φυλακή, που βοήθησε να γίνει σε πρώτη φάση γνωστή η υπόθεσή τους, και στη συνέχεια πίεσε για την απελευθέρωση και δικαίωσή τους, στις 17 Δεκεμβρίου του 2017, στα πλαίσια διακρατικής συμφωνίας μεταξύ Κούβας και ΗΠΑ που περιλάμβανε αποκατάσταση των διπλωματικών σχέσεων και είχε ως προαπαιτούμενο την απελευθέρωση των τριών εκ των Πέντε που παρέμεναν φυλακισμένοι (οι άλλοι δύο είχαν εκτίσει τις ποινές τους και επιστρέψει στην Κούβα).

Λέει χαρακτηριστικά ο Αντόνιο σε ομιλία του στο Πολυτεχνείο της Αβάνας:

ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΕΡΕΡΟ: Η αλληλεγγύη, η νίκη που επιτεύχθηκε χάρη σε ένα «σώμα ενόρκων» απαρτιζόμενο από εκατομμύρια ανθρώπους.

Το βιβλίο συνοδεύουν αρκετές φωτογραφίες με εκδηλώσεις αλληλεγγύης υπέρ των Πέντε Κουβανών σε διάφορα μέρη του κόσμου, καθώς και κάποια από τα χιλιάδες γράμματα που λάμβαναν, πολλά από αυτά από μικρά παιδιά.

Οι Πέντε Κουβανοί δεν διεκδικούν δάφνες και ανταλλάγματα για τη στάση και την προσφορά τους. «Υπεύθυνοι για την προβολή που έχουμε είναι εκείνοι που μας έκλεισαν στη φυλακή», λέει με δόση χιούμορ αλλά και ειρωνείας ο Αντόνιο. Δεν κουράζονται να επαναλαμβάνουν ότι στη θέση τους θα μπορούσαν να είναι οποιοδήποτε άλλοι συμπατριώτες τους, και ότι οι βάσεις και το πλεονέκτημά τους ήταν η παιδεία και οι εμπειρίες που απέκτησαν στη σοσιαλιστική Κούβα:

ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΕΡΕΡΟ: Ο καθένας μπορεί να γράψει ένα ποίημα. Αλλά να το να περάσεις 17 μήνες στην απομόνωση και 16 χρόνια στη φυλακή και να μην υπάρχει ούτε ένα έργο που να περιέχει ίχνος μίσους, αλλά μάλλον αισιοδοξία, αγάπη και ελευθερία, αυτό είναι κάτι το διαφορετικό. Αυτό είναι προϊόν της διαπαιδαγώγησής μας ως επαναστάτες.

 Ένα ολόκληρο κεφάλαιο της μεγάλης συνέντευξης των Πέντε αφιερώνεται στη λεγόμενη Μάχη των Ιδεών και στις προκλήσεις για το μέλλον. Οι Πέντε περιγράφουν ότι βγαίνοντας από τη φυλακή συνάντησαν μια διαφορετική Κούβα από αυτή που άφησαν πριν 16 και πλέον χρόνια:

ΡΕΝΕ ΓΚΟΝΖΑΛΕΣ: Η Κούβα που συναντήσαμε όταν επιστρέψαμε, χρειάστηκε να προσαρμοστεί σε έναν καπιταλιστικό κόσμο, από τον οποίο είχαμε καταφέρει για περίπου τρεις δεκαετίες να κρατηθούμε σε απόσταση, χάρις στην ύπαρξη ενός σοσιαλιστικού στρατοπέδου. Ξαφνικά, το 1989, η χώρα βρέθηκε σε μια νέα κατάσταση, σαν ένα βαρκάκι καταμεσής μιας θύελλας. Χρειάστηκε να κάνουμε κάποιες απότομες αναστροφές του πηδαλίου για να συνεχίσουμε να επιπλέουμε χωρίς να χάσουμε την τελική κατεύθυνση, που είναι η οικοδόμηση του σοσιαλισμού.

Μια άλλη διαφορά είναι ότι η νεολαία έχει τώρα διαφορετικά προβλήματα και προκλήσεις να αντιμετωπίσει σε σχέση με τις προηγούμενες γενιές, οι οποίες έζησαν την Επανάσταση, πολέμησαν στην Αφρική ή βίωσαν την Ειδική Περίοδο. Ωστόσο, είναι μια νεολαία ανήσυχη και μάχιμη που διαμορφώνεται από τις εμπειρίες της, όπως και οι προηγούμενες.

Τη συνέντευξη κλείνει με εντυπωσιακό τρόπο ο Ραμόν:

ΡΑΜΟΝ ΛΑΜΠΑΝΙΝΟ: Ο Φιντέλ μας έδειξε τον δρόμο και τον έχουμε υπερασπιστεί με το αίμα μας, με τα όπλα στο χέρι. Και αυτός είναι ο δρόμος που συνεχίζουμε να υπερασπιζόμαστε.

Επιτρέψτε μου να κλείσω με μια προσωπική αναφορά, από τη συμμετοχή μου στη μεταφραστική ομάδα που ασχολήθηκε με την έκδοση αυτού του βιβλίου, μαζί με τον Αλέκο, τον Κώστα και τη Νατάσα που έκανε το μεγαλύτερο μέρος της επιμέλειας. Ήταν μια ξεχωριστή εμπειρία, γιατί εκτός από «φιλολογική» -ας πούμε- αξία μου έμαθε περισσότερα πράγματα για τους Πέντε ως ανθρώπους, εργαζόμενους και πολιτικούς ακτιβιστές, καθώς και για το δικαστικό και σωφρονιστικό σύστημα των Ηνωμένων Πολιτειών.

Οι ΗΠΑ έχουν χαρακτηριστεί «χωνευτήρι των λαών». Μέσα από αυτό το βιβλίο καταλαβαίνει κάποιος ότι οι φυλακές τους είναι χωνευτήρια ψυχών, στην συντριπτική τους πλειοψηφία των κατώτερων στρωμάτων της κοινωνίας, ενώ το δικαστικό τους σύστημα είναι ένα εργαλείο του μηχανισμού ελέγχου και καταπίεσης των λαϊκών μαζών.

Δεν πρέπει να παραβλέπουμε επίσης, ότι η ιμπεριαλιστική δύναμη που κατά κύριο λόγο κουνά στην Κούβα το δάχτυλο τα τελευταία 58 χρόνια για δήθεν παραβιάσεις ανθρώπινων δικαιωμάτων, πολιτικούς κρατούμενους και τα τοιαύτα, είναι η ίδια που κρατά αλυσοδεμένο το μεγαλύτερο πληθυσμό φυλακισμένων στον κόσμο, η ίδια που έχει εκτελέσει σχεδόν 1000 ανθρώπους σε λιγότερο από 20 χρόνια και έχει άλλους 3.000 να περιμένουν βασανιστικά τη θανατηφόρο ένεση. Η ίδια που από το 2002 διατηρεί την πιο απάνθρωπη φυλακή του πλανήτη, στο παράνομα κατεχόμενο έδαφος της ναυτικής βάσης του Γκουαντάναμο. Η ίδια που –παρά την πρόσφατη αποκατάσταση των διπλωματικών σχέσεων- διατηρεί τον εγκληματικό οικονομικό, εμπορικό και χρηματοπιστωτικό αποκλεισμό εδώ και 55 χρόνια. Η ίδια που έχει διαθέσει τεράστιους χρηματικούς και ανθρώπινους πόρους για την υποστήριξη μισθοφορικών επεμβάσεων, τρομοκρατικών επιθέσεων και απόπειρες αλλαγής καθεστώτος.

Οι Πέντε Κουβανοί μίλησαν για τη ζωή τους μέσα στην εργατική τάξη των ΗΠΑ, και άφησαν κληρονομιά στην εργατική τάξη όλου του κόσμου αυτό το μικρό βιβλίο, ως άξιοι συνεχιστές της κληρονομιάς του Μαρτί και του Φιντέλ. Αλλά και του Μπολίβαρ, του Φρανσίσκο ντε Μιράντα (η αίθουσα με το όνομα του οποίου απόψε μας φιλοξενεί), του Ζαπάτα και του Βίγια, του Σαντίνο και του Μαριάτεγκι, του Καμίλο και του Τσε. Δικαιωμένοι από την Αλληλεγγύη, δικαιωμένοι και από την Ιστορία.

Σας ευχαριστώ πολύ.

Περισσότερα για την εκδήλωση:

Παρουσιάστηκε στους έλληνες αναγνώστες το βιβλίο των Πέντε κουβανών για τη ζωή τους στις φυλακές των ΗΠΑ

Όλες οι ομιλίες στην ιστοσελίδα του

Πολιτιστικός Σύλλογος "Χοσέ Μαρτί"