Eνημέρωση/συζήτηση για το Πουέρτο Ρίκο με την Ντέμπορα Σαντάνα (14/9/2018)

Déborah Berman-Santana (κέντρο)

Παραθέτω την εισαγωγή που έκανα στην συζήτηση της προηγούμενης Παρασκευής.

Με την ευκαιρία της παρουσίας της πορτορικανής πανεπιστημιακού και ακτιβίστριας Ντέμπορα Μπέρμαν Σαντάνα στην Ελλάδα, θα γίνει σήμερα μια ενημέρωση και συζήτηση για την κατάσταση στο Πουέρτο Ρίκο. Η Ντέμπορα ήταν καθηγήτρια γεωγραφίας και εθνολογίας στο Mills College της Καλιφόρνιας και έχει πλούσια πολιτική και ακτιβιστική δράση υπέρ της ανεξαρτησίας του Πουέρτο Ρίκο, απελευθέρωσης πολιτικών κρατουμένων κ.α. Έχει επισκεφτεί κι άλλες φορές την Ελλάδα, με πιο γνωστή την συμμετοχή της στο Resistance Festival.

Η σημερινή συζήτηση αποτελεί συνέχεια της εκδήλωσης που έγινε τον προηγούμενο Δεκέμβρη, «Πουέρτο Ρίκο: Η ανεξαρτησία είναι αναγκαιότητα», από τον τίτλο του ομώνυμου βιβλίου του γνωστού πορτορικάνου αγωνιστή Ραφαέλ Κάνσελ Μιράντα.

Σαν εισαγωγή πριν μιλήσει πιο διεξοδικά η Ντέμπορα, μπορούμε να πούμε ότι το Πουέρτο Ρίκο είναι νησιωτικό κράτος της Καραϊβικής, που αποτελείται από το ομώνυμο νησί, με έκταση περίπου όσο η Κύπρος, και κάποια μικρότερα. Είχε (πριν τον τυφώνα) πληθυσμό γύρω στα 3,5 εκατ. κατοίκους, ενώ άλλοι τόσοι περίπου είναι οι πορτορικάνοι της διασποράς, που στη συντριπτική πλειοψηφία τους ζουν και εργάζονται στις ΗΠΑ. Το Πουέρτο Ρίκο ήταν ισπανική αποικία από την άφιξη του Κολόμβου το 1493 μέχρι το 1898, όταν οι Ισπανοί ηττήθηκαν στον ισπανοαμερικανικό πόλεμο και αναγκάστηκαν να παραχωρήσουν τις τελευταίες αποικίες τους, δηλ. την Κούβα, το Πουέρτο Ρίκο και τις Φιλιππίνες.

Από τότε το Πουέρτο Ρίκο έγινε αποικία των ΗΠΑ, και ουσιαστικά παραμένει. Από το 1952 εγκαινιάστηκε το νέο-αποικιακό καθεστώς του λεγόμενου «Ελεύθερου Συνδεδεμένου Κράτους» (Estado Libre Asociado στα ισπανικά) ή «Κοινοπολιτείας» (Commonwealth of Puerto Rico στα αγγλικά), με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Το Πουέρτο Ρίκο έχει τυπικά δικό του σύνταγμα και κυβέρνηση, αλλά για τα πιο σημαντικά ζητήματα –κυρίως σχέσεις με το εξωτερικό– αποφασίζουν το Κογκρέσο και ο πρόεδρος των ΗΠΑ. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να μην μπορεί να κηρύξει μονομερώς την ανεξαρτησία του. Και τα 5 δημοψηφίσματα που έχουν γίνει έως τώρα –το τελευταίο το Ιούνιο του 2017– είχαν μη δεσμευτικό χαρακτήρα.

Το Πουέρτο Ρίκο χρεοκόπησε τον Μάιο του 2017, με δημόσιο χρέος που φτάνει τα 74 δις δολάρια και που ξεπερνά τα 120 δις αν προστεθούν τα χρέη των ασφαλιστικών ταμείων. Από τις 20 Μαρτίου 2017, η κυβέρνηση Τραμπ  είχε τοποθετήσει Επιτροπή Ομοσπονδιακού Δημοσιονομικού Ελέγχου (Federal Fiscal Control Board), -junta στα ισπανικά - με εκτελεστική διευθύντρια και πλουσιοπάροχα αμειβόμενη την διαβόητη Νάταλι Γιαρέσκο, απόφοιτο της Οικονομικής Σχολής του Παν. του Σικάγο και με θητεία στο State Department, το ΔΝΤ και ως υπουργός οικονομικών της φασιστικής κυβέρνησης της Ουκρανίας.

Σαν αποτέλεσμα το 46% των κατοίκων να ζει κάτω από τα όρια της φτώχειας και η ανεργία να αγγίζει το 14% (διπλάσιο ποσοστό από τις ΗΠΑ), ενώ το κατά κεφαλή ΑΕΠ υπολείπεται κατά πολύ του μέσου εισοδήματος των ΗΠΑ (στοιχεία προ τυφώνα). Επίσης, λόγω του ιδιότυπου καθεστώτος, το κράτος δεσμεύεται από την ομοσπονδιακή στρατηγική όσον αφορά στις εμπορικές συναλλαγές του με το εξωτερικό, κάτι που αυξάνει κατακόρυφα το κόστος μεταφορών και εμπορίου.

Το σαρωτικό πέρασμα του τυφώνα «Μαρία», κατηγορίας 4 με ανέμους ταχύτητας έως 250 χλμ/ω, που ξεκίνησε στις 20 Σεπτεμβρίου και ακολουθήθηκε από ισχυρές βροχοπτώσεις, είχε σαν αποτέλεσμα το ηλεκτρικό δίκτυο να αχρηστευτεί σχεδόν εξολοκλήρου, να καταστραφεί μεγάλο μέρος του οδικού δικτύου και εκατομμύρια άνθρωποι να μείνουν χωρίς νερό, φως και τηλεπικοινωνίες. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη καταστροφή τέτοιου είδους από το 1928. Η ζημιές στο ηλεκτρικό δίκτυο μόλις τον Αύγουστο –δηλαδή μετά από 11 μήνες– ανακοινώθηκε ότι αποκαταστάθηκαν.

Άγνωστος μέχρι τώρα –έναν ολόκληρο χρόνο μετά- είναι ο τελικός απολογισμός των θυμάτων. Αρχικά το ανακοινώσιμο νούμερο ήταν διψήφιο, και δεν περιλάμβανε θανάτους που οφείλονταν σε έλλειψη φαρμάκων χρόνια ασθενών, αδυναμία περίθαλψης, διακοπές ηλεκτρικού ρεύματος και μόλυνση νερού. Κοντά στα Χριστούγεννα διαβάσαμε ένα άρθρο στους Νew Υork Times που εκτιμούσε τους νεκρούς κοντά στους 1000. Τον Μάιο αυτής της χρονιάς είδε το φως έρευνα μεγάλων αμερικανικών πανεπιστημίων, που εκτιμούσε με στατιστικές μεθόδους τους νεκρούς σε περίπου 4.000. Στην αρχή του καλοκαιριού η κυβέρνηση φέρεται να έχει παραδεχθεί ένα νούμερο περίπου 3.000, παρόλο που ο πρόεδρος Τραμπ με πρόσφατες δηλώσεις του το αμφισβητεί.

Στις απώλειες σε ανθρώπινο δυναμικό θα πρέπει να συνυπολογιστεί η αυξημένη μετανάστευση προς τις Ηνωμένες Πολιτείες, που μόνο τους πρώτους μήνες μετά τον τυφώνα ήταν κοντά στις 200.000, χωρίς να υπολογίζουμε τους τουλάχιστον 50.000 που εγκαταλείπουν το νησί κάθε χρόνο για οικονομικούς λόγους. Σύμφωνα με πρόσφατες εκτιμήσεις ο πληθυσμός του Πουέρτο Ρίκο αναμένεται να μειωθεί από 3,5 εκατ. που ήταν στην αρχή του 2017 σε 2,9 εκατ. το 2025 και 2 εκατ. το 2050.

Εκτός από τη δύναμη της φύσης, το νησί του Πουέρτο Ρίκο χτυπήθηκε, ακόμα χειρότερα ίσως, από τη λαίλαπα του καπιταλισμού. Κι αυτό γιατί πάνω στην «αναμπουμπούλα», δεν έχασε την ευκαιρία να κερδοσκοπήσει το καπιταλιστικό κατεστημένο των ΗΠΑ, μέσω εργολαβιών εκατομμυρίων σε ιδιωτικές εταιρίες για την αποκατάσταση των κατεστραμμένων υποδομών του νησιού, κυρίως του ηλεκτρικού δικτύου. Ένα παρασιτικό μοντέλο που έχει εφαρμοστεί και αλλού μετά από πολέμους και ανθρωπιστικές κρίσεις (Ιράκ, Λιβύη κ.α.).

Αντίθετα, η σοσιαλιστική Κούβα, μια χώρα συγκρίσιμη με το Πουέρτο Ρίκο εθνολογικά, παραγωγικά και κλιματολογικά, επέλεξε ένα διαφορετικό δρόμο και ακολούθησε διαφορετικό πολιτικο-οικονομικό μοντέλο. Παρόλο που παραμένει χώρα φτωχή, σε μεγάλο βαθμό εξαιτίας του πολύχρονου οικονομικού αποκλεισμού που της έχουν επιβάλλει οι ΗΠΑ, η Κούβα έχει τη δυνατότητα τόσο σε περιπτώσεις φυσικών καταστροφών – όπως 7 τυφώνες κατηγορίας 4 και 5 από το 2000 και μετά– όσο και δύσκολες καταστάσεις για άλλους λόγους, όπως η Ειδική Περίοδος, να ξεπερνά τα προβλήματα και να διασφαλίζει για το λαό της αξιοπρεπές βιοτικό επίπεδο, μόρφωση, υγεία και πολιτισμό. Επίσης, είναι η πρώτη χώρα που στέλνει ανθρωπιστική βοήθεια σε περιπτώσεις φυσικών καταστροφών και ξεσπάσματος ασθενειών στο εξωτερικό.

Ειδικότερα μετά το πέρασμα του τυφώνα «Ίρμα», τυφώνα κατηγορίας 5, κινητοποιήθηκε όλος ο κρατικός μηχανισμός αλλά και η συνήθης αλληλεγγύη μεταξύ των πολιτών, για να μεταφερθούν με ασφάλεια, να τραφούν και να προσφερθεί κατάλυμα σε 2 εκατομμύρια ανθρώπους, μεταξύ των οποίων και αρκετές χιλιάδες ξένοι τουρίστες. Τα θύματα ήταν μόλις 10 νεκροί και οι υλικές καταστροφές, παρόλο που ήταν τεράστιες, αποκαταστάθηκαν χάρη στην κρατική οργάνωση και την μαζική εθελοντική δουλειά των πολιτών.

Οι τύχες του Πουέρτο Ρίκο και της Κούβας ήταν ιστορικά συνδεδεμένες για περισσότερο από 400 χρόνια. Ωστόσο το Πουέρτο Ρίκο είχε την τύχη να είναι αυτόνομο μόνο για μερικούς μήνες μεταξύ 1897 και 1898, συμμετέχοντας μαζί με την Κούβα στον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας του 1895-1898, με κοινό ηγέτη τον Χοσέ Μαρτί. Οι σχέσεις των δύο λαών φυσικά παραμένουν εγκάρδιες παρόλο που τα τελευταία 60 χρόνια ακολούθησαν διαφορετικό δρόμο: Η Κούβα πέτυχε ανεξαρτησία και εθνική κυριαρχία, έχοντας την τύχη να έχει μια υποδειγματική ηγεσία αλλά και έναν ένοπλο λαό που πήρε ο ίδιος τις τύχες στα χέρια του· το Πουέρτο Ρίκο έχει κι αυτό να επιδείξει σημαντικούς αγώνες και παλεύει ακόμα για την ανεξαρτησία του.

Περισσότερα για την ενημέρωση/συζήτηση:

Απολογισμός της ενημέρωσης/συζήτησης για το Πουέρτο Ρίκο με την Ντέμπορα Σαντάνα (14/9/2018)